FIFO (ang. First In, First Out – „pierwsze weszło, pierwsze wyszło”) to zasada przepływu materiałów, produktów lub informacji, według której elementy przychodzące do systemu jako pierwsze są z niego równie pierwsze usuwane. Innymi słowy, najstarsze zapasy lub dane opuszczają system przed nowymi. Termin ten występuje zarówno w logistyce i zarządzaniu zapasami, jak i w informatyce (w kolejkach danych i algorytmach planowania) czy elektronice (bufory FIFO). Często mówi się o kolejce „first in. first out” – czyli strukturze, w której nowo dodane elementy trafiają na koniec kolejki, a ich pobieranie odbywa się z początku (nagłówka) kolejki. W księgowości FIFO funkcjonuje też jako metoda ceny najwcześniejszej wyjścia, czyli metoda kolejki lub metoda ceny najwcześniejszej.
Definicja zasady FIFO
Zgodnie z tą metodą pierwszy element (produkt, dane, proces) wprowadzony do systemu jest także pierwszym z niego usuniętym. Przykładowo w magazynie towary przyjęte najwcześniej powinny być wydawane najpierw. Dzięki temu najstarsze zapasy są sprzedawane jako pierwsze, co jest szczególnie istotne w branżach z produktami szybko tracącymi ważność (np. żywność, farmaceutyki) – „first in. first out” pomaga unikać strat z powodu przeterminowania.
Czym jest First-in, First-out
Synonimy i warianty nazewnictwa
FIFO bywa określane także jako metoda kolejki lub metoda ceny najwcześniejszej. W obszarach IT używa się zamiennie pojęcia FCFS (First Come, First Served) – algorytm kolejkujący procesy według zasady „kto pierwszy, ten otrzyma zasób”. Istnieje też żartobliwy skrót FISH (First In, Still Here) – oznaczający „pierwsze weszło, dalej tu jest” i odnoszący się do przestarzałych zapasów leżących w magazynie długi czas. W przeciwieństwie do „first in. first out” funkcjonuje także LIFO (Last In, First Out – „ostatnie weszło – pierwsze wyszło”), gdzie nowo przyjęte elementy usuwane są jako pierwsze. Rzadko używa się terminu FILO (First In, Last Out – w praktyce odpowiada LIFO). Inne warianty polityk wydawania to FEFO (First Expired, First Out – „pierwsze traci ważność, pierwsze wyszło”), LOFO (Lowest In, First Out – „najtaniej weszło, pierwsze wyszło”) czy HIFO (Highest In, First Out – „najdrożej weszło, pierwsze wyszło”).
Zastosowania FIFO
FIFO w logistyce i zarządzaniu zapasami
W praktyce biznesowej „first in. first out” to podstawowa zasada rotacji zapasów. W magazynie oznacza, że towary przyjęte jako pierwsze zostają wydane w pierwszej kolejności. Strategia ta wymaga zorganizowania przestrzeni magazynowej tak, by ułatwić fizyczny przepływ produktów. FIFO stosuje się zwłaszcza tam, gdzie asortyment ma ograniczoną trwałość – żywność, leki, kosmetyki itp. Pozwala to unikać sytuacji, w której nowa dostawa zawiera nowsze partie, a wcześniejsze produkty zalegają i tracą ważność.
W logistyce stosuje się różne rozwiązania fizyczne wspierające FIFO, np. regały przepływowe (na taśmach czy rolkach) czy oznaczone tory dostępu do towaru, które wymuszają jednorodną kolejność pobierania. Wskaźnikami FIFO mogą być również systemy identyfikacji (np. naklejki z numeracją lub kodami daty przydatności), które sygnalizują priorytet wydawania najstarszych partii. Celem wdrożenia FIFO jest optymalizacja wyceny zapasów (starsze partie kosztem bieżących) oraz ograniczenie ryzyka finansowych strat z powodu utraty jakości czy przeterminowania.
FIFO w informatyce i kolejkowaniu
Koncepcja FIFO jest kluczowa w strukturach danych i systemach operacyjnych. Kolejka FIFO (queue) to abstrakcyjna struktura danych, w której nowe elementy dopisywane są na końcu, a usuwane pobierane są z początku kolejki. W praktyce służy np. do buforowania zadań do wykonania czy kolejkowania zleceń wejścia/wyjścia. Algorytm planowania zadań FCFS (First Come, First Served) realizuje przydział czasu procesora według FIFO: procesy dopisywane są na koniec kolejki procesów gotowych, a wolny CPU zabiera zadanie z jej początku.
FIFO często spotyka się także w kartach sieciowych, routerach i przełącznikach – tam buforuje się pakiety tak, by nadchodzące dane były wysyłane w kolejności przyjścia. W informatyce przeciwieństwem kolejki FIFO jest stos LIFO (Last In, First Out), jednakże algorytmy kolejkujące często wykorzystują właśnie model FIFO, co podkreśla nazewnictwo FCFS.
FIFO w elektronice i systemach wbudowanych
W elektronice i telekomunikacji „first in. first out” oznacza układ synchronizacji lub bufor pamięci. Rejestr czy bufor typu FIFO przechowuje dane w kolejności zapisu, a odczytuje je w tej samej kolejności. Przykładem jest pamięć kolejkująca dane między różnymi zegarami czy komponentami. W planowaniu dostępu do dysku czy w strukturze komunikacji międzyprocesowej (rurki/pipe) stosuje się kolejkę FIFO, aby przetwarzać żądania w porządku nadejścia.
Porównanie FIFO z innymi metodami
- LIFO – odwrotność „first in. first out”. Najnowsze dostawy opuszczają magazyn jako pierwsze. Znajduje zastosowanie przy magazynowaniu dużych partii lub towarów wielkogabarytowych. W warunkach inflacji LIFO może obniżać dochód netto, ale komplikuje księgowość.
- FEFO – wydawane są produkty z najkrótszym terminem przydatności. Stosowane w aptekach i branży spożywczej. Minimalizuje straty jakościowe i wspiera politykę „zero waste”.
- LOFO – pierwsze wychodzą najtańsze towary. Pozwala zwiększyć wycenę magazynową poprzez pozostawienie drogich zapasów.
- HIFO – pierwsze wychodzą najdroższe towary. Używane w księgowości i inwestycjach w celu optymalizacji podatkowej.
- AVCO – średnia ważona. Towary rozchodowane są po uśrednionym koszcie nabycia. Dobrze niweluje wahania cen, ale wymaga dokładnych obliczeń.
- FILO / FISH / FCFS – terminy pokrewne lub humorystyczne, odnoszące się do logiki kolejkowania (pierwsze weszło – ostatnie wyszło, nadal tu jest, kto pierwszy – ten obsłużony).
FIFO w lean management i mapowaniu strumienia wartości (VSM)
W filozofii Lean stosuje się pojęcie FIFO lane – bufora między procesami produkcyjnymi o ustalonej pojemności. Jego celem jest wyrównanie przepływu, zapobieganie nadprodukcji i ograniczenie marnotrawstwa. FIFO lane to istotny element mapowania strumienia wartości (Value Stream Mapping – VSM), który wizualizuje procesy i przepływy informacji, umożliwiając ich optymalizację.
Przykłady fizycznego zastosowania FIFO w produkcji
-
Taśma przenośnikowa – elementy przesuwają się w jednym kierunku i są pobierane w kolejności nadejścia.
-
Tor jednokierunkowy – oznaczenia na podłodze narzucają kolejność pobierania.
-
Stożki sygnalizacyjne – ustawiane przy najstarszych partiach materiału.
-
Etykiety z datą – identyfikacja priorytetowych partii według wieku.
Takie podejścia wspierają zarządzanie przepływem, umożliwiają wcześniejsze wykrywanie opóźnień i zwiększają elastyczność produkcji.
Zalety i wady metody FIFO
Zalety
-
zapewnia jakość i świeżość produktów,
-
upraszcza księgowość (realna wycena zapasów),
-
ogranicza ryzyko strat z przeterminowania.
Wady
-
w inflacji może zwiększać zyski i podatki,
-
wymaga dobrej organizacji przestrzeni i danych,
-
nie zapobiega zaleganiu towarów przy spadku popytu.
Podsumowanie
FIFO to jedna z najbardziej intuicyjnych i rozpowszechnionych metod zarządzania przepływem. Sprawdza się zarówno w logistyce, jak i w informatyce czy produkcji. Nie istnieje jednak metoda idealna – wybór powinien zależeć od rodzaju asortymentu, branży, celów biznesowych i warunków rynkowych. FIFO stanowi również fundament w podejściu Lean, wspierając eliminację marnotrawstwa i standaryzację procesów w mapowaniu strumienia wartości (VSM).
Jestem popularyzatorem Lean Management oraz programu Training Within Industry. Jestem praktykiem. Współtworzę wiele startupów. Od 2015 roku jestem CEO w Leantrix - czołowej firmie z zakresu konsultingu Lean w Polsce, która począwszy od 2024 roku organizuje jedną z największych konferencji poświęconych szczupłemu zarządzaniu w Polsce - Lean TWI Summit. Od 2019 roku jestem CEO w firmie Do Lean IT OU zarejestrowanej w Estonii, która tworzy software etwi.io używany przez kilkadziesiąt firm produkcyjnych i usługowych w Europie i USA.
