W artykule przedstawiono skuteczną metodę przekazywania wiedzy, której budowę oparto na metodzie TWI Instruowanie Pracowników. Działanie metody przedstawiono w oparciu o przykład uczenia z metody 5S.
Efektywność przyswajania wiedzy
Sposób i forma nauczenia wpływa na zdolność przyswajania wiedzy przez uczniów. Odnosi się to zarówno do kształcenia w szkołach, jak i w środowisku pracy. Metody nauczania powstały już w czasach antycznych i przez wieki były rozwijane. Obecnie wyróżnia się klasyfikację 4 metod nauczania opartych na: słowie, obserwacji, pomiarze oraz działalności praktycznej [3]. W praktyce wielokrotnie metody te podczas procesu nauczania są ze sobą wzajemnie łączone tak, aby zwiększyć efektywność przekazu, która jest różna w zależności od stosowanej metody (rys.1).
Rys. 1. Procentowa ilość zapamiętanych informacji w zależności od rodzaju przekazu [opracowanie własne na podstawie 4]
W Polsce metody kształcenia zarówno w szkołach średnich, jak i wyższych, opierają się na słowie i obserwacji. Taki sposób według badań wykazanych na rysunku 1 jest jednak mało skuteczny. Obserwacje z przemysłu również potwierdzają tą tendencję. W firmach produkcyjnych bardzo często wymaga się od pracowników produkcyjnych, jak i biurowych, wiedzy i umiejętności z takich metod jak: 5S, SMED, TPM i wielu innych. Zazwyczaj pracownicy wysyłani są na całodniowe szkolenia odnośnie stosowania danej metody albo szkoleni są przez swoich przełożonych, co nie zawsze musi być efektywne. Celem opracowanej metody jest szybkie i skuteczne przeszkolenie pracownika z wybranej metody z naciskiem na praktyczne przećwiczenie jej przez ucznia. Metoda ta hołduje przysłowiu chińskiemu: „powiedz mi zapomnę, pokaż może zapamiętam, zaangażuj mnie w to a zrozumiem”.
Training Within Industry
Program Training WIthin Industry (z ang. szkolenia dla przemysłu, zwany dalej TWI) to kompleksowy program rozwoju umiejętności liderów, mistrzów, brygadzistów i kierowników. Jedną z metod rozwiniętych w ramach programu TWI jest Instruowanie Pracowników (zwany dalej IP). Program TWI powstał podczas II Wojny Światowej w USA, aby wcielić do przemysłu osoby, które wcześniej w nim nie pracowały[2]. Program TWI był mocno promowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej USA w szeroko rozwiniętej akcji promocyjnej (rys. 2).
Rys. 2. Plakat promujący program TWI poprzez aktywne włączenie kobiet do przemysłu [źródło: Virginia Historical Society].
Kiedy w październiku 1941 roku Pan Sidney Hillman, Komisarza ds. Zatrudnienia w USA, przedstawiał program Training Within Industry powiedział: „Tak jak kochamy wolność, nie możemy dopuścić do upadku największej armii wolności. Musimy produkować dwa samoloty na każdy jeden Hitlera, dwa czołgi na jego jeden, dwa statki na jego jeden, dwie bronie na jego jedną”[5]. Wdrożenie programu TWI w przemyśle amerykańskim przyniosło olbrzymie korzyści oraz walnie przyczyniło się do zwycięstwa nad wojskami Hitlera. Po wojnie TWI zostało włączone jako główny program pomocy dla japońskich przedsiębiorstw, a krótki czas potem zdobyło takie uznanie, że stało się nie tylko metodą poprawiającą produktywność, ale kulturą działań w japońskich firmach. Po dzień dzisiejszy uważa się, że TWI było fundamentem przy tworzeniu Systemu Produkcyjnego Toyoty oraz później, Lean Manufacturing [2].
Problemy z zastosowaniem TWI IP do przekazywania wiedzy
Metoda TWI IP skierowana jest domyślnie do instruktażu stanowiskowego, kiedy przekazywane są uczniowi głównie umiejętność praktyczne (praca jest pokazywana), a omówienie słowne służy tylko do podkreślenia głównych kroków w danej pracy i niezbędnych wskazówek w jej wykonaniu. Pozostałe elementy pracy uczeń jest w stanie zobaczyć podczas instrukatażu. Podczas nauki dowolnej metody (na przykład metody jakościowej) najpierw uczeń musi zdobyć wiedzę teoretyczną (poznać metodę), a dopiero potem może ją praktycznie zastosować i ćwiczyć jako umiejętność. Taki rodzaj instruktażu trudno jest przeprowadzić z użyciem standardowej metody TWI IP, ponieważ z założenia głównym wyznacznikiem tej metody jest pokazywanie pracy, a nie omawianie jej „na sucho“. Standardowo metoda TWI IP służy głównie przekazywaniu umiejętności, a nie wiedzy teoretycznej. Opis słowny w instruktażu wg TWI IP jest tylko dopełnieniem do pokazywanych czynności. W tabeli 1 opisano w których krokach standardowej metody TWI IP są największe problemy z zastosowaniem jej przy przekazywaniu wiedzy.
Tabela 1. Problemy z użyciem standardowej metody TWI IP do przekazywania wiedzy [źródło: Lean Enterprise Institute Polska].
| Standardowy etap metody | Problemy |
|---|---|
| KROK 2 metody – trener prezentuje prace | |
| 1.Trener prezentuje pracę omawiając każdy główny krok | Standardowo trener w pierwszej swojej prezentacji praktycznie pokazuje pracę podkreślając główne kroki. W drugiej prezentacji ponownie praktycznie wykonuje pracę podkreślając ponownie główne kroki i dodając do nich wskazówki. W trzeciej swojej prezentacji trener dodatkowo poza głównymi krokami i wskazówkami objaśnia przyczyny ich występowania. W przypadku instruktażu poświęconego przekazywaniu wiedzy trudno jest z punktu widzenia trenera prezentować praktyczne wykorzystanie metody, ponieważ podwładny nie ma odpowiedniej wiedzy na jej temat. Szkolenie z dowolnej metody wymaga najpierw zdobycia wiedzy przez ucznia, a dopiero potem zastosowanie tej wiedzy w praktyce. |
| 2.Trener prezentuje pracę omawiając główne kroki oraz wskazówki | |
| 3.Trener prezentuje pracę omawiając główne kroki, wskazówki oraz przyczyny ich występowania | |
| KROK 3 metody – uczeń wykonuje prace | |
| 1.Uczeń wykonuje pracę po cichu – trener poprawia błędy | Uczeń po trzykrotnie pokazanej i omówionej pracy przystępuje do jej samodzielnego wykonania w ciszy. Przy nauce dowolnej metody nie powinno się wymagać od ucznia praktycznego jej zastosowania bez wcześniejszego upewnienia się ze strony trenera, że uczeń posiada wiedzę o metodzie. |
| 2.Uczeń wykonuje pracę podkreślając główne kroki | Celem tych prezentacji podczas standardowego instrukaktażu jest upewnienie się przez trenera, że uczeń nie tylko umie wykonać pracę, ale potrafi omówić wszystkie główne kroki, wskazówki i przyczyny występowania wskazówek. Podczas nauczania dowolnej metody uczeń nie jest w stanie jej omawiać razem z praktycznym użyciem, ponieważ najpierw musi zdobyć wiedzę, a dopiero potem może szlifować umiejętność jej wykorzystania w praktyce. |
| 3.Uczeń wykonuje pracę podkreślając główne kroki i wskazówki | |
| 4.Uczeń wykonuje pracę podkreślając główne kroki, wskazówki i przyczyny występowania wskazówek | |
Zastosowanie metody TWI IP do przekazywania wiedzy
Zastosowanie metody TWI IP do procesu przekazywania wiedzy wymaga jej odpowiedniej modyfikacji (tab. 2). Poniżej przedstawiony zostanie zgrubny zarys szkolenia przeprowadzonego zgodnie ze strukturą ujętą w tabeli nr 2 dla pracownika produkcyjnego z zakresu stosowania metody 5S.
Tab. 2. Metoda TWI IP dostosowana do procesu przekazywania wiedzy [źródło: Lean Enterprise Institute Polska]
| Krok | Elementy do wykonania przez trenera |
|---|---|
| 1. PRZYGOTUJ UCZNIA |
|
| 2. ZAPREZENTUJ METODĘ |
|
| 3. SPRAWDŹ UCZNIA |
|
| 4. NADZORUJ UCZNIA |
|
Krok 1. Przygotuj ucznia
Krok ten poświęcony jest przygotowaniu ucznia do szkolenia. Trener powinien rozpocząć cały proces szkolenia od rozluźnienia atmosfery. Jest to bardzo ważny element szkolenia, ponieważ każdy człowiek postawiony w nowej sytuacji czuje się niepewnie i skrępowanie. Kolejnym punktem jest poinformowanie ucznia o tym, czego trener będzie go uczył. W prezentowanym przykładzie trener informuje ucznia, że będzie go szkolił z metody 5S. Trener powinien zapytać się również ucznia czy wcześniej stosował albo słyszał o tej metodzie. W tym momencie trener rozeznaje się jaką wiedzę ma uczeń w tej tematyce. Następnie trener powinien zainteresować ucznia metodą 5S. To powinno zwiększyć zaangażowanie ucznia w proces nauczania. Na tym etapie trener może opowiedzieć o historii 5S, o tym że rozwinęła się ona w Toyocie i jest poświęcona organizacji miejsca pracy, a jej nadrzędnym motto jest: „wszystko ma swoje miejsce i wszystko na swoim miejscu”. Ostatnim etapem tego kroku jest ustawienia ucznia w takiej pozycji, aby dogodnie widział co trener wykonuje podczas szkolenia.
Krok 2. Trener prezentuje metodę
W tym kroku trener powinien przedstawić metodę 5S uczniowi. Przed samym szkoleniem trener powinien przygotować Arkusz Podziału Pracy (zwany dalej APP), w którym powinien rozpisać metodę na jej główne kroki, wskazówki i przyczyny. Podczas szkolenia trener powinien mieć dodatkowo przygotowany pusty APP w dużym formacie, który na bieżąco podczas szkolenia wypełniać będzie wcześniej przygotowaną treścią. Wypełniony APP przedstawiono w tebeli nr 3. Trener powinien trzykrotnie omówić metodę uczniowi oraz raz zaprezentować jej praktyczne zastosowanie na wcześniej przygotowanym przykładzie.
1.Prezentacja trenera
W tej prezentacji trener omawiając każdy główny krok zapisuje go na przygotowanym APP. W przypadku metody 5S trener wyszczególnił 5 głównych kroków.
2.Prezentacja trenera
Trener na przygotowanym APP przy danym głównym kroku zapisuje wskazówki jakie się w nim znajdują równocześniej je omawiając. Wskazówka ma na celu pomóc uczniowi zapamiętać wszystkie informacje związane z tym, jak dany główny krok wykonać poprawnie. O ile główny krok odpowiada na pytanie co się robi w danej metodzie, o tyle wskazówka podpowiada jak to wykonać.
3.Prezentacja trenera
Na tym etapie trener przy każdej wskazówce zapisuje przyczyny, które podkreślają dlaczego dana wskazówka jest tak istotna. Celem tego etapu jest uświadomienie ucznia dlaczego przestrzeganie i stosowanie wskazówek w danym głównym kroku jest ważne.
Tab. 3. APP dla metody 5S [źródło: Lean Enterprise Institute Polska].
| Główne Kroki | Wskazówki | Przyczyny |
|---|---|---|
| 1.Sortowanie |
|
|
| 2.Systematyka |
|
|
| 3.Sprzątanie |
|
|
| 4.Standaryzacja |
|
|
| 5.Samodyscyplina |
W tym momencie szkolenia uczeń powinien wiedzieć jak zbudowana jest metoda 5S. Przyswojona wiedza przez ucznia jest fundamentem pod zdobycie umiejętności.
Praktyczne zastsowanie metody przez trenera
W tym etapie trener powinien zaprezentować uczniowi jak wykorzystać metodę 5S w praktyce. Przed szkoleniem trener musi przygotować stanowisko, które nie jest zorganizowane według zasad 5S. Uczeń musi widzieć cały proces wykorzystania poznawanej przez siebie metody. Na przygotowanym stanowisku trener stosuje metodę 5S omawiając równicześnie każdy główny krok podkreślając w określonym momencie każdą wskazówkę i przyczynę występowania wskazówki. Trener może posiłkować się wcześniej wypisanym przy uczniu APP.
Krok 3. Sprawdzenie ucznia
W tym kroku trener prosi ucznia, aby z pamięci, na nowo przygotowanym APP, wypisał najpierw główne kroki z jakich składa się metoda 5S. Jeżeli uczeń ma problemy z przypomnieniem sobie nazwy głównego kroku trener naprowadza go. Uczeń nie powinien widzieć wcześniej wypisanego przez trenera APP. Dobrze przeprowadzony wcześniejszy krok szkolenia powinien zaowocować tym, że uczeń z pamięci będzie w stanie zapisać treścią cały APP. Po wypisaniu głównych kroków trener prosi ucznia kolejno o dopisanie wskazówek oraz przyczyn dla których dana wskazówka jest tak istotna. Cały krok powinien zakończyć się praktycznym wykorzystaniem metody 5S przez ucznia. W tym celu trener powinien mieć przygotowane drugie stanowisko, które nie jest zorganizowane według zasad 5S i poprosić ucznia, aby podkreślając dany główny krok, wskazówkę i wyjaśniając przyczynę występowania wskazówki na bieżąco stosował metodę 5S na przygotowanym stanowisku. Jest to najważniejsza część szkolenia, ponieważ uczeń stara się przełożyć zdobytą wiedzę na praktykę.
Krok 4. Nadzorowanie ucznia
Ostatni etap szkolenia poświęcony jest kontroli ucznia. Trener prosi, aby ten spróbował zastosować metodę 5S na swoim stanowisku pracy. Jeżeli będzie miał z tym jakikolwiek problem to może poprosić trenera albo wskazaną przez niego osobę. Wdrażanie 5S na stanowisku pracy nie jest procesem natychmiastowym, dlatego trener musi na bieżąco audytować ucznia. Istotnym elementem w tej fazie szkolenia jest również zachęcenia ucznia do zadawania pytań. Ma to uchronić trenera przed tym, aby uczeń w sytuacji niewiedzy nie próbował sam, na własną rękę, wykonać pewne czynności, a bardziej poprosił o pomoc. Z biegiem czasu, kiedy trener widzi, że uczeń potrafi samodzielnie korzystać z metody, stopniowo zmniejsza nadzór.
Podsumowanie
Badania w przemyśle prowadzone przez Lean Enterprise Institute Polska potwierdzają, że taki sposób zastosowania metody TWI IP jest skutecznym i efektywnym sposobem przekazywania wiedzy i umiejętności ze stosowania dowolnej metody. O ile standardowo TWI IP głównie kierowane jest dla brygadzistów i liderów, którzy szkolą operatorów z czynności produkcyjnych, o tyle nowa metoda ma o wiele szersze zastosowanie. Lean Enterprise Institute Polska w ramach programu TWI Polska jest w trakcie badań nad nowymi obszarami zastosowania programu TWI w przemyśle.
Literatura
[1] Dinero Donald, Training within industry: the foundation of Lean, Productivity Press, 2005
[2] Horbal R., Misiurek B., Rozwój umiejętności mistrzów i brygadzistów wg metody TWI. Szkolenie podwładnych, publikacja w magazynie Zarządzanie Jakością, styczeń 2009
[3] Kupisiewicz Czesław, Podstawy dydaktyki, WSIP Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2006
[4] Tomy 15-18, Pedagogika, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
[5] Wrona B., Graupp P., Podręcznik TWI, Lean Enterprise Institute Polska, 2010
Informacja o artykule:
Artykuł opublikowano w Magazynie Przemysłowym (Nr 3 (115), 2012)
Autor:
Bartosz Misiurek
